“Ik ben moe, prikkelbaar en snel emotioneel. ’s Ochtends uit mijn bed geraken is een heus karwei geworden. Ik sleur me door mijn dagen… heb het gevoel dat ik geleefd word. Ik ben op.”

Dit soort relaas hoor ik jammer genoeg veel te vaak in mijn praktijkruimte. Het is een symptoom van een maatschappij in overdrive.

De burn-out cijfers liegen er in elk geval niet om. Het aantal Belgen dat arbeidsongeschikt is omwille van burn-out, is op vier jaar tijd met meer dan dertig procent toegenomen.

Dit konden we in 2021 lezen in een artikel in de Tijd, geschreven door Bart Haeck. In 2019 spraken de resultaten van een meting door de onderzoeksgroep Arbeids-, Organisatie- en Personeelspsychologie van de KU Leuven, eveneens boekdelen. Daaruit blijkt dat zeven procent van de werkende bevolking in Vlaanderen met klachten kampt. Nog eens negen procent zit in de gevarenzone. In totaal zijn dat een klein half miljoen werknemers. Maar België is slechts één van de vele landen dat te maken heeft met deze problematiek.

Tegenwoordig kunnen we stellen dat burn-out en stress wereldwijde epidemieën zijn geworden. Welke tendensen liggen hier aan ten grondslag?

In zijn boek ‘Filosofie van de burn-out’, vertelt filosoof Pascal Chabot dat burn-out niet enkel een probleem is van individuen die uitgeput zijn, maar ook voortkomt uit de wijze waarop onze samenleving is georganiseerd. De burn-out staat in nauw verband tot onze vooruitgang met haar technologische ontwikkelingen en tot gedrag en noden die kenmerkend zijn voor onze tijd.

Het is een ziekte, stelt Chabot, die niet enkel de mens maar onze hele civilisatie op verschillende manieren treft. We putten de aarde uit. We zien de natuur niet als iets waarvan we deel uitmaken, maar als iets dat geëxploiteerd dient te worden. Onze maatschappij wordt beheerst door een economische logica die de maximalisering van opbrengsten als grondslag heeft. De werkende bevolking is dan ook onderworpen aan de continu toenemende macht van het productiesysteem, de acceleratie van het arbeidsritme en een verheviging van stress. Uiteindelijk is de mens ook tot hulpbron verworden: een middel tot kapitaal. Hoog in aantal en dus ook makkelijk vervangbaar. Er wordt verwacht dat je het beste van jezelf geeft.

Ooit werd er echter een betere wereld in perspectief gebracht. In de jaren zestig werd er in optimistische termen gedacht over de technologische ontwikkeling. Machines en technologie zouden onze werklast verminderen en ons volop laten genieten van ons meest kostbare goed: tijd! Tijd die de belofte van vrijheid inhoudt om onze verlangens na te jagen. Dit bleek te mooi om waar te zijn. In werkelijkheid betalen we een hoge prijs voor die vrijetijdsbeschaving. De automatisering heeft ons veel meer nodig dan werd gedacht en de complexiteit van het systeem werkt verlammend.

Symptomen van uitputting, angst, stress, zelfvervreemding en gevoelens van onbekwaamheid: we nemen ze vnl. waar bij mensen die te veel van zichzelf hebben gegeven en niet hebben gekregen wat ze nodig hadden. We kunnen gerust stellen dat burn-out mede een gevolg is van dit tomeloze systeem.

Natuurlijk zijn de elementen die de oorsprong van een burn-out vormen, divers en complexer dan enkel de wijze waarop onze productiesystemen op touw zijn gezet.

Ze hebben in ieder geval wel alles met de tijdsgeest te maken. Menig socioloog geeft aan dat de individuele vrijheid nog nooit zo groot was als vandaag, een gevolg van de verlichtingsidealen uit de 18 de eeuw. Het Verlichtingsdenken gaf aanleiding tot modernisering van de samenleving: individualisering en globalisering zijn er rechtstreeks gevolg van. Religie maakte plaats voor ratio. Hieruit volgt een sterk vertrouwen in de maakbaarheid van de samenleving, geloof in wetenschap en nadruk op de individuele verantwoordelijkheid om jezelf te ontplooien. Deze evoluties zijn op z’n minst dubbelzinnig te noemen. Ze  hebben ons veel vrijheid gegeven, maar hebben ons evengoed geketend. 

In een cultuur die doorweven is met een illusie van maakbaarheid, worden we al snel opgescheept met het gevoel dat het onze eigen schuld is wanneer we niet ‘geslaagd’ uit de hoek komen.

Impliciet leeft bij velen de overtuiging dat ons geluk afhangt van ons succes dat tussen de regels door gekoppeld wordt aan de mate waarin we productief zijn én we er door de buitenwereld voor geprezen worden.

Natuurlijk is er niets mis met een gezonde portie ambitie. Maar vaak is de schrik om als ontoereikend te worden bestempeld, de reden dat agenda’s propvol staan. Het is een manier om jezelf en de buitenwereld te overtuigen dat je hard werkt om gewaardeerd te worden. Dat is logisch want we zijn sociale wezens: we willen erbij horen en we willen loyaal zijn aan de normen van de samenleving waarin we leven. Zo komen we in de ratrace terecht waardoor we gehaast door het leven gaan en amper nog kunnen ontspannen.

De technologische overprikkeling doet ook haar duit in het zakje als het op onze stresslevels aankomt. We staan bij wijze van spreken de hele tijd op ‘on’.

We sms’en, Whatsappen, mailen en videobellen ons te pletter. Daar heeft de pandemie zeker nog een extra steentje toe bijgedragen. En dan zijn er natuurlijk ook nog onze activiteiten op de sociale media waar we lustig aan ons imago werken. Of we gebruiken het oneindige gescroll als afleiding voor de beklemmende prestatiedruk die op onze schouder weegt. Ons brein is echter niet uitgerust om deze prikkels adequaat te verwerken, beweert professor klinische psychologie Elke Van Hoof (VUB). Omdat we de hele tijd ‘aan’ staan hebben we geen rustpauzes meer wat onze veerkracht danig ondermijnt.

We nemen de tijd niet meer voor geestelijke spijsvertering.

Toch is het nodig om onze ervaringen te verwerken. In zijn boek ‘Nooit meer te druk’ legt Tony Crabbe uit dat het een menselijke behoefte is om nu en dan stil te staan bij wat voor ons van betekenis is en wat richting geeft aan ons leven. Zo leggen we innerlijke reserves aan voor de moeilijkheden die we nog zullen tegenkomen. Wanneer we die momenten van reflectie en bezinning systematisch overslaan, doen we onszelf tekort. We blijven maar gaan als een hamster in een tredmolen. Stilaan raken we uitgeput. We kunnen dan steeds minder genieten van de aangename kanten van het leven en het wordt lastig om geïnspireerd te raken. De prijs die we betalen is het ontstaan van psychische klachten, vermoeidheid en stress. Als we niet opletten raken we opgebrand en komen we in de statistieken van de burn-outcijfers terecht.

Meer dan eens hoor ik van mensen die in een burn-out zijn beland, achteraf zeggen dat het voor hen uiteindelijk een zege was.

De crisis die het teweeg bracht, heeft hen gedwongen werkelijk stil te gaan staan bij wie ze zijn en wat ze nodig hebben om content door het leven te gaan. Ze zijn er paradoxaal genoeg sterker uitgekomen, met meer zelfvertrouwen en liefde voor het leven. Beter in staat om gecentreerd te blijven en op tijd en stond het nodige te doen om even vrijaf te nemen van de ratrace.

Dit gezegd zijnde hoop ik dat je het niet zo ver hoeft te laten komen. Neem jezelf serieus en doe aan zelfzorg. Leer je grenzen voelen en bewaken. Neem tijd om je batterij op te laden door ruimte te maken voor de goede dingen in het leven. Geniet en kom thuis bij jezelf.